Zaskórniki - jak sobie z nimi radzić?

Zaskórniki należą do pierwotnych wykwitów trądziku zwykłego i są zmianami o charakterze niezapalnym. Zaczynają się pojawiać w okresie dojrzewania, kiedy hormony, głównie androgeny, stymulują wzrost gruczołów łojowych i nadmierne wydzielanie sebum. W tym czasie dochodzi również do nadmiernego rogowacenia ujść mieszków włosowych oraz ich zablokowania przez zrogowaciałe komórki naskórka. W efekcie sebum gromadzi się w zamkniętym mieszku włosowym i nie wydostaje na zewnątrz. Zaskórniki pojawiają się najczęściej na podłożu skóry tłustej i mieszanej, ale nie tylko. Osoby mające skórę suchą czy naczynkową, niezależnie od wieku, również mogą mieć problem z zaskórnikami. Jeśli pojawiły się w młodości, tendencja do ich powstawania utrzymuje się przez całe życie.

Aby zrozumieć, na czym polega właściwa pielęgnacja skóry z zaskórnikami należy poznać mechanizm ich powstawania. Na początek warto również wyjaśnić, że wbrew niektórym opiniom zaskórniki nie świadczą o braku higieny. Nawet osoba bardzo zadbana może się z nimi borykać. Problem natomiast pojawia się wówczas, gdy produkty, po które sięga na co dzień, nie są dopasowane do potrzeb jej cery. Warto pamiętać, że zaskórniki:

• składają się głównie z utlenionej melaniny, nie z nagromadzonego skórze brudu,
• wyciskanie i drapanie ich tylko pogarsza stan cery,
• zwykle pojawiają się, gdy pod wpływem hormonów skóra produkuje nadmierną ilość sebum (łoju),
• dzięki kilku zmianom w nawykach pielęgnacyjnych można zredukować ich ilość.(1)

Główną przyczyną powstawania zaskórników jest zablokowanie aparatu włosowo- łojowego przez zrogowaciałe komórki naskórka. Aparat ten składa się z mieszka włosowego, gruczołu łojowego, gruczołu potowego apokrynowego oraz mięśnia przywłosowego. Gruczoł łojowy jest bezpośrednio połączony z włosem i otwiera się do wnętrza mieszka włosowego. Jego wielkość jest różna w zależności od lokalizacji, np. gruczoły łojowe na twarzy, karku i górnej części tułowia są większe niż te znajdujące się na skórze głowy.

W pierwszym etapie powstawania zaskórnika korneocyty, czyli martwe komórki naskórka, wytwarzają się w nadmiarze, nie złuszczają się prawidłowo i gromadzą w ujściach mieszków włosowych. Wówczas sebum produkowane przez gruczoł łojowy nie może wydostać się na powierzchnię skóry i gromadzi się w mieszku włosowym. Zalegający łój powoduje rozszerzenie ujścia mieszka włosowego widoczne na powierzchni skóry jako rozszerzone pory. Ponadto zaburzenia keratynizacji (rogowacenia) powodują zwiększoną przepuszczalność ścian mieszka włosowego, ułatwiając dostęp komórkom zapalnym, co sprzyja namnażaniu się bakterii Propionibacterium acnes, zwanych również Cutibacterium acnes. Powstaje stan zapalny. 

„Głównym składnikiem w etiologii trądziku jest wzrost i inwazja Propionibacterium acnes.”(2)  

Zaburzenia rogowacenia są spowodowane zmianami w składzie sebum wytwarzanego przez gruczoł łojowy – obniżeniem poziomu cholesterolu, ceramidów i kwasu linolowego, który warunkuje prawidłowe namnażanie i przyleganie korneocytów. Efektem tego jest zwiększenie lepkości sebum, dzięki czemu komórki naskórka bardziej do siebie przylegają. W zatkanych przez czop zrogowaciałych komórkach mieszków włosowych tworzy się mikrośrodowisko, idealne do namnażania się bakterii trądzikowych.

Bakterie te stanowią fizjologiczną mikroflorę skóry, jednak nadmierne ich namnażanie przyczynia się do powstawania stanów zapalnych. Wytwarzają one porfiryny – związki chromoforowe, które fluoryzują w kolorze czerwonym w świetle lampy Wooda. Lipazy bakterii P.acnes rozszczepiają trójglicerydy zawarte w sebum do wolnych kwasów tłuszczowych, które mają działanie drażniące. Zmniejszona ilość kwasu linolowego przy wzroście stężenia wolnych kwasów tłuszczowych i utlenionego skwalenu to czynniki sprzyjające tworzeniu mikrozaskórników (microcomedones).

Można wyróżnić dwa rodzaje zaskórników: otwarte i zamknięte. Zaskórniki otwarte widoczne są na skórze w postaci czarnych kropek. Ich ciemne zabarwienie jest spowodowane utlenianiem się melaniny – barwnika występującego w skórze. Zaskórniki zamknięte to białe lub żółtawe, drobne grudki lepiej widoczne po naciągnięciu skóry. Pielęgnacja skóry w przypadku jednych, jak i drugich wygląda natomiast tak samo.

Powstawanie zaskórników to proces złożony. Na pewno sprzyja im wrodzona tendencja oraz czynniki hormonalne. Jednak tryb życia oraz środowisko, w którym żyjemy, również mają znaczenie. Tendencję do zaskórników mogą więc pogłębiać:

• przyjmowanie niektórych leków, takich jak sterydy, lit, androgeny, a ponadto tabletki antykoncepcyjne,
• chodzenie spać w makijażu lub niedokładny demakijaż (resztki kosmetyków zatykają pory),
• używanie tłustych i ciężkich kosmetyków,
• palenie papierosów,
• skubanie, wyciskanie, dotykanie zmian.(3)

Dobrze dobrana pielęgnacja skóry z trądzikiem zaskórnikowym to działanie na wszystkie mechanizmy powstawania zaskórników:

• normalizowanie procesów rogowacenia,
• zmniejszenie wydzielania sebum,
• działanie antybakteryjne przeciw Propionibacterium acnes,
• działanie przeciwzapalne.

Delikatne złuszczanie naskórka

Podstawowym sposobem zapobiegania powstawania zaskórników oraz niwelowania już istniejących jest niedopuszczenie do zatykania się ujść mieszków włosowych. Najlepiej tutaj sprawdzą się peelingi mechaniczne lub zawierające alfa-hydroksykwasy (AHA) lub beta-hydroksykwasy (BHA), takie jak: kwas migdałowy, glikolowy, azelainowy, szikimowy. Normalizować proces rogowacenia można nie tylko poprzez złuszczanie naskórka za pomocą peelingów, ale również stosowanie na co dzień kremów zawierających kwasy AHA w niższych stężeniach, które nie podrażnią i nie wysuszą skóry, a zadziałają delikatnie keratolitycznie, antybakteryjnie i seboregulująco. Ważne, aby były to lekkie emulsje z niską zawartością fazy tłuszczowej, zawierające również składniki nawilżające, łagodzące i przeciwzapalne.

Staranne oczyszczanie

Bardzo istotny jest również sposób mycia i oczyszczania skóry z zaskórnikami. Odpowiednio dobrane preparaty do mycia twarzy usuwają z powierzchni skóry nadmiar sebum nie wysuszając jej i nie podrażniając. Do codziennego oczyszczania najlepiej sprawdzi się żel lub pianka zawierające łagodne substancje myjące, antybakteryjne oraz keratolityczne. Wszystkie te działania można przypisać wyżej wymienionym kwasom. Jednak w kosmetyku stosowanym codziennie – żelu czy kremie – powinny znaleźć się kwasy o łagodniejszym działaniu, ze zmniejszonym potencjałem drażniącym oraz niemające działania fototoksycznego i fotouczulającego (tzw. kwasy całoroczne, które można stosować również latem).

Alfa- i beta- hydroksykwasy (AHA) i (BHA)

Zarówno alfa- jak i beta-hydroksykwasy mają wielokierunkowe działanie obejmujące wszystkie przyczyny powstawania zaskórników – złuszczanie martwych komórek naskórka i regulowanie procesów rogowacenia, działanie antybakteryjne i w niewielkim stopniu seboregulujące. Korzystne efekty uzyskuje się dzięki działaniu komedolitycznemu kwasów, które, przenikając w głąb mieszków włosowych, rozluźniają keratynocyty i zapobiegają powstawaniu mas rogowych tworzących zaskórnik. Jednocześnie minimalizują blizny oraz przebarwienia pozapalne.

Kwas migdałowy (mandelic acid)

Występuje naturalnie w gorzkich migdałach. Jest łagodnym peelingiem i może być stosowany również latem, ponieważ nie wywołuje przebarwień i nie ma działania fototoksycznego i fotouczulającego. Dzięki dużej cząsteczce, wolniej przenika przez naskórek, nie powodując podrażnień. Zaletą peelingu czy kremu zawierającego kwas migdałowy jest praktycznie niezauważalne złuszczanie naskórka. Nie musisz więc obawiać się płatowego schodzenia skóry. Intensywność działania preparatu zawierającego ten kwas zależy od jego stężenia. Krem z wyższym stężeniem kwasu migdałowego zalecany jest na noc, natomiast z niższym stężeniem – na dzień.

Kwas azelainowy (azelaic acid)

Kwas azelainowy występuje naturalnie w ziarnach zbóż oraz w niewielkich ilościach w ludzkim organizmie. Wykazuje on szerokie spektrum działania na skórę – przeciwbakteryjne zarówno wobec bakterii tlenowych, jak i beztlenowych, przeciwzaskórnikowe, przeciwzapalne, polegające na zmiataniu wolnych rodników, oraz przeciwprzebarwieniowe. Uzyskuje się bardzo dobre efekty w leczeniu skóry trądzikowej (trądzik zaskórnikowy i grudkowo-krostkowy). Dodatkowo nie powoduje on wystąpienia oporności bakterii podczas długotrwałej terapii. Działa seboregulująco, zmniejszając aktywność 5α reduktazy. Hamuje proces melanogenezy, dzięki czemu niweluje powstawanie przebarwień. Można go stosować przy cerze wrażliwej, naczyniowej oraz skłonnej do rumienia. Może być bezpiecznie stosowany w okresie letnim, ponieważ nie zwiększa wrażliwości na promieniowanie słoneczne.

Czym jest azeloglicyna?

Azeloglicyna to cząsteczka łącząca w sobie kwas azelainowy i aminokwas – glicynę. Powstała, aby wzmocnić działanie nawilżające skórę przy jednoczesnym zachowaniu właściwości kwasu azelainowego. Jest łagodniejsza dla skóry niż czysty kwas azelainowy, nie powoduje podrażnień, dzięki czemu jest odpowiednia nawet dla bardzo wrażliwej skóry. Zmniejsza wydzielanie sebum oraz hamuje aktywność enzymu tyrozynazy odpowiedzialnego za powstawanie barwnika skóry – melaniny. Dzięki temu rozjaśnia przebarwienia i zapobiega powstawaniu nowych, działając przy tym efektywniej niż arbutyna czy kwas kojowy. To idealne rozwiązanie dla cer trądzikowych, a jednocześnie suchych i wrażliwych.

Pielęgnacja zanieczyszczonej zaskórnikami cery powinna być wieloetapowa. Istotny jest właściwy dobór preparatów, przeznaczonych specjalnie do cery trądzikowej, które z jednej strony dogłębnie ją oczyszczą, z drugiej - będą bardzo delikatne. Pamiętaj, że zbyt „brutalne” traktowanie cery silnie wysuszającymi preparatami może przynieść efekt odwrotny do zamierzonego. Zaskórniki nie tylko nie znikną, ale cera, chroniąc się przed nadmiernym przesuszeniem, będzie produkowała więcej sebum. Aby ułatwić ci zadanie, mamy dla ciebie krótki schemat dbania o cerę z zaskórnikami:

• Demakijaż i oczyszczanie

SEBO-ALMOND-CLARIS
PURI-SEBOGEL
SEBO-MICELLAR

• Tonizowanie

PURI-SEBOTONIQUE

• Peeling chemiczny (kwasowy) lub drobnoziarnisty peeling mechaniczny
• Lekki krem o działaniu keratolitycznym na noc

COMEDO ACNE
SEBO-ALMOND PEEL 10%

• Krem nawilżająco-matujący z filtrem UV na dzień

SEBOSTATIC DZIEŃ
SEBO-MOISTATIC
SEBOSTATIC MATT
SEBO-ALMOND PEEL 5%
COMEDO ACNE

• Maska oczyszczająca z glinką

Dodatkowo, bardzo ważne jest powstrzymywanie się przed dotykaniem twarzy oraz rozstanie się z nałogiem tytoniowym (jeśli wchodzi w grę) lub unikanie przebywania z osobami palącymi, aby dym nie wyrządzał szkody cerze i zdrowiu ogółem. Warto przez jakiś czas uważnie obserwować cerę, by zidentyfikować czynniki sprzyjające powstawaniu zaskórników, a następnie na tyle, na ile do możliwe, je wyeliminować.

Zaskórników nie należy usuwać samodzielnie poprzez ich wyciskanie, ponieważ istnieje duże ryzyko powstania blizn i przebarwień trudnych do usunięcia.

Mechaniczne usunięcie zaskórnika nie zlikwiduje problemu ich powstawania.

W pielęgnacji należy unikać stosowania kosmetyków zawierających alkohol, zasadowych mydeł, żeli na bazie SLES i SLS oraz tłustych kremów. Powszechnie popełnianym błędem jest zbyt częste mycie i oczyszczanie skóry. Należy pamiętać o nawilżaniu skóry za pomocą lekkich emulsji lub serum. Przekonasz się, że codzienna pielęgnacja z wykorzystaniem specjalistycznych preparatów wkrótce przyniesie pozytywne efekty.

1. Czy zaskórniki świadczą o złej higienie?

Nie, zaskórnik nie oznacza, że w skórze jest nagromadzony brud, a trądzik nie świadczy o złej higienie. Warto natomiast przyjrzeć się swoim nawykom higienicznym i pielęgnacyjnym, gdyż niektóre mogą być błędne i nasilać problemy.

2. Czy zaskórniki trzeba wyciskać?

Nie, lepiej tego nie robić. To spowoduje tylko podrażnienie skóry i namnażanie się bakterii. Na szczęście są łagodniejsze sposoby na walkę z zaskórnikami.

3. Jak mam się pozbyć zaskórników?

Pomocne są delikatne peelingi i kremy z kwasami, które pomagają pozbyć się martwych komórek naskórka i normalizują cerę.

4. Czy za tworzenie się zaskórników odpowiadają geny?

Możesz odziedziczyć skłonność do nadmiernej produkcji sebum i tworzenia się zaskórników, jednak nie tylko tendencja rodzinna odgrywa tutaj rolę. Znaczenie mają przede wszystkim czynniki hormonalne oraz niektóre czynniki środowiskowe.

5. Czy muszę skonsultować problem zaskórników z lekarzem?

Trądzik zaskórnikowy w łagodnej postaci można spróbować złagodzić wysokiej jakości preparatami, dostępnymi w aptekach bez recepty. Jeśli jednak ma zaawansowaną postać, lepiej leczyć go pod okiem dermatologa. Czasami wskazane jest przyjmowanie leków ogólnych.

6. Czy mając zaskórniki, mogę używać kosmetyków na bazie olejków roślinnych?

Tłuste kosmetyki oraz czyste olejki niestety mogą nasilić problem, dlatego lepiej jest wybrać preparaty o lekkich formułach.

7. Z właściwości których kwasów warto skorzystać w ramach profilaktyki zaskórników?

Dobrymi opiniami cieszą się kwasy: migdałowy, azelainowy, szikimowy, glikolowy.

8. Czy problem zaskórników mija z wiekiem?

Z czasem stan cery może się poprawić, jednak u wielu osób tendencja do tworzenia się zaskórników pozostaje i na co dzień trzeba pamiętać o profilaktyce.

1. Felman A. Everything you need to know about blackheads. https://www.medicalnewstoday.com/articles/71615 Data dostępu: 6.07.2020.
2. Janda K., Chwiłkowska M. Trądzik pospolity - etiologia, klasyfikacja, leczenie. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. 2014, 60(2): 13-18.
3. McGuran H. Blackheads. https://www.healthline.com/health/beauty-skin-care/how-to-get-rid-of-blackheads Data dostępu: 6.07.2020.