Łupież – wszystko co warto o nim wiedzieć

Łupież jest nawrotową chorobą charakteryzującą się przewlekłym złuszczaniem warstwy rogowej naskórka owłosionej skóry głowy. O ile w przypadku skóry zdrowej proces różnicowania keratynocytów i złuszczania warstwy rogowej naskórka trwa około 28 dni, to przy łupieżu ulega skróceniu do 7-15 dni. Objawia się to widoczną na skórze białą łuską. Przyczyny łupieżu są złożone, zaliczamy do nich niewłaściwą dietę (nadmiar tłuszczów nasyconych i węglowodanów, dieta uboga w selen i cynk), zaburzenia hormonalne, stres, niewłaściwą pielęgnację, niewystarczające spłukiwanie włosów po umyciu, osłabienie organizmu, nadużywanie alkoholu, predyspozycje genetyczne, częste noszenie nakryć głowy, brak higieny, wpływ zanieczyszczenia powietrza. Dotyka około 10% populacji, pojawia się sezonowo, najczęściej w zimie (co wiąże się ze wspomnianym wyżej obniżeniem odporności), a najrzadziej latem.

Obecność łupieżu związana jest również ze zwiększoną aktywnością gruczołów łojowych, wynikającą m.in. z gospodarki hormonalnej organizmu. Wzmożone wydzielanie łoju stymulowane jest przez męskie hormony płciowe – androgeny, stąd też mężczyźni są bardziej narażeni na występowanie łupieżu. Androgeny są w małych ilościach wytwarzane również w organizmie kobiet, stąd u pań problem również występuje. Łupież pojawia się często u nastolatków w wieku dojrzewania kiedy aktywność gruczołów łojowych istotnie wzrasta. Szacuje się że grupą najbardziej podatną na rozwój choroby są mężczyźni w wieku 18 – 40 lat.

Wyróżniamy łupież suchy (inaczej zwykły), łupież tłusty i łojotokowe zapalenie skóry.

Łupież suchy (pityriasis simplex lub łupież zwykły) rozwija się na skórze bez zmian zapalnych i związany jest z zaburzeniami bariery naskórkowej i pracy mechanizmów warunkujących prawidłowe nawilżenie i natłuszczenie skóry. Przy łupieżu obserwuje się m.in. niską zawartość niezbędnych lipidów w warstwie stratum corneum. Przy łupieżu suchym łuski obserwujemy początkowo na szczytowej części głowy, następnie mogą pojawić się w okolicy skroniowej i ciemieniowej.

Wśród przyczyn łupieżu zwykłego wyróżniamy m.in. przesuszenie skóry głowy wynikające ze stosowania szamponów opartych na mocno pieniących się detergentach. Suchość skóry głowy może być powodowana częstymi i długimi kąpielami, suszeniem włosów gorącym strumieniem powietrza, częstymi zabiegami z użyciem lokówki czy prostownicy, wpływem suchego powietrza w pomieszczeniach z centralnym ogrzewaniem zimą, czy klimatyzacją latem. Przesuszona skóra łuszczy się, następnie rozwija się stan zapalny, któremu mogą towarzyszyć zakażenia bakteryjne wokół mieszków włosowych.

Łupież tłusty (pityriasis steatoides) jest następstwem nasilenia się łupieżu zwykłego. Ma postać żółtych łusek, silnie przylegających do skóry głowy i ciała, towarzyszy mu stan zapalny, często ze świądem, grudki, krosty, a nawet strupy będące skutkiem wtórnej infekcji. Przy łupieżu tłustym (w przeciwieństwie do łupież suchego) może dochodzić do przerzedzenia włosów, w przypadku stanu przewlekłego nawet wyłysienia. Przy łupieżu tłustym często mamy do czynienia z zakażeniem drożdżakami.

Najtrudniejszą formą łupieżu jest łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS). W przypadku ŁZS zmiany obserwujemy nie tylko na skórze głowy ale też na twarzy, plecach, głównie pomiędzy łopatkami i na klatce piersiowej (tzw. rynny łojotokowe tylna i przednia). To właśnie lokalizacja zmian chorobowych jest głównym kryterium odróżniającym łupież od ŁZS. Lekarze obserwują łuskę (białą bądź żółtą i suchą lub tłustą), świąd, rumień, stan zapalny. Choroba dotyka około 5% populacji.

Jako ciekawostkę dodam że lekarze wyróżniają również łupież pstry, biały, czerwony, rumieniowy, mieszkowy, czy łupież różowy Giberta – są to choroby o zupełnie innej lokalizacji i innych objawach.

Aktywność drożdżaków z rodzaju Malassezia (dawniej określane jako Pityrosporum) jest traktowana jako jedna z głównych przyczyn powstawania łupieżu. W przypadku skóry zdrowej, drożdże Malassezia stanowią około 46% całego mikrobiomu , w stanach patologicznych ich ilość dochodzi do 70%. Drożdżaki Malassezia są mikroorganizmami liofilowymi, do ich funkcjonowania niezbędne są kwasy tłuszczowe pozyskiwane z łoju, stąd też bytują głównie w okolicy gruczołów łojowych. Lipazy wydzielane przez Malassezia przeprowadzają proces lipolizy trójglicerydów znajdujących się w sebum, pozyskując w ten sposób nasycone kwasy tłuszczowe, niezbędne im substancje odżywcze. Niewykorzystane kwasy nienasycone przenikają do głębszych warstw naskórka powodując zaburzenie procesu różnicowania keratynocytów oraz nieprawidłowości w warstwie rogowej naskórka. Powstają kompleksy keratynocytów, ulegające przedwczesnemu złuszczaniu, które widzimy na włosach w postaci białej łuski.

Kuracje przeciwłupieżowe stosowane przez lekarzy opierają się na trzech głównych mechanizmach:

• działanie przeciwgrzybicze mające na celu ograniczenie aktywności Malassezia,
• działanie keratolityczne, służące udrożnieniu ujść gruczołów łojowych i rozbiciu agregatów komórek zrogowaciałego naskórka,
• działanie cytostatyczne - regulacja nieprawidłowego procesu złuszczania komórek naskórka, przywrócenie właściwego cyklu odnowy komórkowej.

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego co do leczenia łupieżu wskazują na konieczność eliminacji grzybów drożdżopodobnych i redukcję stanu zapalnego. Najczęściej wykorzystywaną metodą leczenia łupieżu jest stosowanie szamponów zawierających związki o działaniu cytostatycznym (np. siarczek selenu), keratolitycznym (m.in.: kwas salicylowy, mocznik, związki siarki), przeciwgrzybicznym (m.in.: ketokonazol i inne pochodne imidazolowe, cyklopiroksolamina, pirytionian cynku). Ketokonazol i cyklopiroksolamina są substancjami leczniczymi, stosowanymi wyłącznie w lekach. Szampony przeciwłupieżowe zawierające składniki czynne o różnych mechanizmach działania powinny być stosowane naprzemiennie, zamieniane co kilka tygodni. Po ustąpieniu problemu, z uwagi na to że choroba na tendencję do nawrotów, warto zapobiegawczo co jakiś czas aplikować szampony przeciwłupieżowe.

Wspomnieć warto iż problemowi łupieżu często towarzyszy wypadanie włosów. Powiązanie problemu wypadania włosów, łojotoku i łupieżu można wytłumaczyć następującym mechanizmem: czynniki wewnętrzne i środowiskowe powodują nasilenie stresu oksydacyjnego oraz procesów zapalnych w mieszkach włosowych, a to skutkuje nadprodukcją sebum. Nadmiernie przetłuszczająca się skóra głowy to dobre środowisko dla rozwoju drożdżaków z rodziny Malassezia, powodujących łupież. Łupieżowi towarzyszy świąd, podrażnienie i zaczerwienienie skóry prowadzące do osłabienia i miniaturyzacji mieszków włosowych. Osłabione mieszki włosowe to prosta droga do wypadania włosów. I tak koło się zamyka.

Włosy w powszechnym rozumieniu są wyznacznikiem atrakcyjności danej osoby, stąd pacjenci z łupieżem szukają kosmetyków które będą nie tylko eliminowały nieestetyczną łuskę, ale też wygładzały włosy, nadawały im połysk, zapobiegały elektryzowaniu, ułatwiały rozczesywanie.

Poniżej przyjrzymy się składnikom aktywnym wykorzystywanym w szamponach Pharmaceris, ale już na wstępie zaznaczę że by w pełni wykorzystać potencjał składników aktywnych warto pamiętać o prawidłowej aplikacji szamponów. Szampon należy stosować codziennie (terapia intensywna) lub 2-3 razy w tygodniu (kuracja pielęgnacyjna). Szampon wmasowujemy we włosy do uzyskania piany i pozostawiamy na skórze około pięciu minut, a następnie spłukujemy. Po ustąpieniu problemu warto stosować profilaktycznie raz w tygodniu.

Przegląd składu szamponów Pharmaceris rozpoczynamy od składników kondycjonujących: pantenolu i Polyquaternium-11.

Pantenol znany powszechnie z produktów łagodzących poparzenia słoneczne i kosmetyków do cery wrażliwej sprawdza się doskonale również w pielęgnacji włosów. Pantenol skutecznie nawilża włókno włosowe, ułatwia rozczesywanie, zmniejsza skłonność do rozdwajania końcówek, poprawia stan uszkodzonych włosów, przywraca im gładkość i blask.

Polyquaternium-11 jest kondycjonerem zapewniającym włosom prawidłowe nawilżenie gładkość, jedwabistość i regenerację.

Szampony Pharmaceris to połączenie znanych w kosmetologii od dawna składników o potwierdzonej skuteczności w kierunku ograniczania wydzielania sebum, przeciwdziałaniu rozwojowi mikroorganizmów i działania keratolitycznego.

Kwas salicylowy jest znanym środkiem delikatnie złuszczającym naskórek. Zaliczany jest do β-hydroksykwasów. Jego mechanizm działania polega na „rozpuszczaniu” cementu międzykomórkowego i ułatwianiu w ten sposób procesu usuwania najbardziej zewnętrznych, obumarłych komórek naskórka. Kwas salicylowy w przeciwieństwie do α-hydroksykwasów jest rozpuszczalny w tłuszczach. Dzięki temu rozpuszcza się w lipidach naskórka, a także w warstwie łojowej, powstającej z wydzieliny gruczołów łojowych skóry. Kwas salicylowy miesza się z poszczególnymi lipidowymi składnikami warstwy łojowej rozpuszczając się w niej i powodując złuszczanie powierzchniowych warstw zrogowaciałych komórek.

Ekstrakt z kory wierzby. Właściwości kory wierzby docenili już starożytni Grecy. Bogaty jest w garbniki, pochodne salicylowe, sole mineralne, polifenole, flawonoidy,  kwasy organiczne. Znalazł zastosowanie w kosmetologii ze względu na działanie bakteriostatyczne, keratolityczne i ściągające. Wierzbina jest wieloletnim drzewem należącym do rodziny Salicaceae, dorastającym do 25 m wysokości. W kosmetyce wykorzystywane są liście i suszona kora różnych gatunków wierzbiny: Salix alba, Salix purpura, Salix daphnoides i Salix fragilis. Ma właściwości łagodzące, przeciwłojotokowe, keratolityczne, nawilżające, ściągające, antybakteryjne.

Połączenie ekstraktu z wierzby i terpinen-4-olu stanowi skuteczny składnik przeciwłupieżowy. Terpinen-4-ol pozyskiwany jest metodą destylacji frakcyjnej olejku z drzewa herbacianego i wykazuje aktywność przeciwbakteryjną w stosunku m.in. do Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Malassezia furfur. Badania nad aktywnością terpinen-4-olu wskazują również na działanie przeciwzapalne.

Olejek z drzewa herbacianego działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo, ogranicza aktywność gruczołów łojowych.

Ekstrakt z tymianku powszechnie kojarzymy z pastylkami na kaszel i chrypkę, tymczasem zioło to sprawdza się również w pielęgnacji skóry tłustej i skóry głowy z łupieżem. Zawarty w ekstrakcie z tymianku tymol działa antybakteryjnie, hamuje rozwój bakterii i grzybów.

Piroktonian olaminy hamuje transport aminokwasu leucyny do komórki grzyba i uszkadza błonę komórkową i ogranicza rozwój drobnoustrojów. Ogranicza to zasób bakterii i grzybów na skórze odpowiedzialnych za powstawanie łupieżu.