Jak rozpoznać trądzik różowaty?

Trądzik pospolity (acne vulgaris) jest przewlekłą chorobą zapalną związaną z nadmiernym wzrostem gruczołów łojowych, wydzielaniem sebum oraz rogowaceniem ujść mieszków włosowych. Pierwszym wykwitem w trądziku pospolitym jest zaskórnik, który powstaje na skutek zablokowania ujść mieszków włosowych przez zrogowaciały naskórek. W wyniku nadkażenia przez bakterie Propionibacterium acnes zaskórniki mogą przekształcić się w krosty i torbiele ropne. Zmiany umiejscowione są głównie na twarzy, plecach i górnej części klatki piersiowej. Trądzik pospolity najczęściej rozpoczyna się w wieku dojrzewania, jednak może wystąpić również wcześniej, jak i utrzymywać się w wieku dorosłym. Dotyczy w równym stopniu mężczyzn i kobiet.

Trądzik różowaty (Rosacea) również należy do przewlekłych, zapalnych dermatoz skóry twarzy. Pierwsze symptomy w postaci wzmożonej reaktywności naczyń krwionośnych skóry twarzy objawiającej się napadowym rumieniem występują zazwyczaj między 20 a 25 rokiem życia (tzw. prerosacea). Wówczas nie występują jeszcze utrwalone zmiany skórne i łatwo można pomylić to stadium choroby z cerą naczynkową i wrażliwą. Choroba przechodzi w drugie stadium po 35 roku życia, gdzie na skórze zaczynają pojawiać się wykwity grudkowe i krostkowe, powstające zawsze na podłożu rumieniowym oraz łojotokowym. Nie występują natomiast zaskórniki. Zmiany umiejscawiają się głównie na twarzy – brodzie, okolicach nosa i policzkach. Sporadycznie na szyi i dekolcie mogą pojawić się czerwone plamki powstające na skutek silnych emocji, stresu. Choroba dotyczy około 10% populacji w wieku 30-55 lat, częściej dotyka kobiety z jasną karnacją (I i II fototyp skóry), jednak cięższy przebieg choroby występuje u mężczyzn.

Pomimo pewnego podobieństwa w nazwie, trądziku różowatego nie należy łączyć z trądzikiem pospolitym, ponieważ są to dwa niezależne schorzenia, a mechanizm powstawania oraz objawy są zupełnie inne. Niestety, czasem obydwa rodzaje trądziku mogą występować jednocześnie u jednej osoby, co znacznie utrudnia diagnostykę w kierunku trądziku różowatego. Aby ułatwić samodzielne rozpoznanie trądziku różowatego, warto poznać kolejne stadia rozwoju choroby.

Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na trwające kilka lat stadium zwane prerosacea, rozpoczynające się około 20-30 roku życia i charakteryzujące się wzmożoną reaktywnością naczyń włosowatych. W tym czasie dochodzi do napadowego czerwienienia się skóry twarzy, tzw. flushingu, występującego pod wpływem emocji, stresu, wysokich i niskich temperatur, promieniowania UV, alkoholu czy ostrych potraw. Pojawia się także rumień na policzkach i brodzie, który mija po wyeliminowaniu czynnika zewnętrznego (stresu, alkoholu, skrajnych temperatur). Zmiany te są przemijające i wynikają z nadwrażliwości i nadreaktywności naczyń krwionośnych na czynniki zewnętrzne. Często objawom towarzyszy nietolerancja kosmetyków i uczucie pieczenia, które można pomylić z objawami towarzyszącymi skórze wrażliwej. Tym, co może na tym etapie różnicować skórę wrażliwą od stadium prerosacea, jest rumień powstający pod wpływem emocji, stresu, gorącego powietrza oraz ostrych potraw. Rozpoczęcie właściwej pielęgnacji skóry w tym okresie, a także unikanie niekorzystnie działających czynników zewnętrznych może zmniejszyć ryzyko przejścia choroby do następnego stadium.

Rumieniowo-teleangiektatyczna, najczęstsza postać choroby, charakteryzuje się występowaniem rumienia w środkowej części twarzy, utrzymującego się powyżej 10 minut oraz pajączkowatym rozszerzeniem naczyń włosowatych (tzw. teleangiektazje). Nasila się uczucie pieczenia, kłucia i napięcia skóry. W tym stadium istotne znaczenie ma unikanie czynników drażniących: wahań temperatur, sauny, gorących kąpieli, ostrych przypraw, nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV, drażniących kosmetyków.

Grudkowo-krostkowa, gdzie oprócz stałego rumienia i teleangiektazji występują kopulaste, małe grudki rumieniowo-obrzękowe, które mogą być ostro zakończone, a na ich szczycie pojawiają się krosty wypełnione treścią ropną. Ponadto występują krostki w centralnej części twarzy oraz niewielkie złuszczanie naskórka. Zmiany te mogą przypominać trądzik zwykły, jednak w przypadku rosacea nie występują zaskórniki.

Niewykluczone jest współistnienie trądziku zwykłego i różowatego, co znacznie utrudnia rozpoznanie choroby.

Przerostowo-naciekowa, to zaawansowana postać choroby, gdzie do wyżej wymienionych zmian dołącza postępujące pogrubienie skóry z nieregularną powierzchnią oraz formowaniem guzów. Dochodzi do przerostu i włóknienia gruczołów łojowych. Najczęściej spotykane są zmiany przerostowe nosa (rhinophyma) występujące wyłącznie u mężczyzn. Skóra na nosie staje się zgrubiała, a pory są rozszerzone i bardzo widoczne. Niesłusznie rhinophyma bardzo często kojarzona jest z alkoholizmem (tzw. nos alkoholika). Ponadto guzy mogą występować w obrębie skóry brody, szczęk, czoła, policzków i uszu. Przyczyną takich zmian jest przewaga magazynowania białek wydzielanych przez tkankę łączną nad ich usuwaniem przez naczynia limfatyczne. Dodatkowo nagromadzony płyn pozakomórkowy stymuluje włóknienie tkanek powodując ich stwardnienie oraz pogrubienie skóry przypominające skórkę pomarańczową.

Oczna (ocular rosacea), okresowo dotyka ponad połowy chorych, objawia się łzawieniem i kłuciem oczu, uczuciem ciała obcego lub piasku w oku, suchości pieczenia, swędzenia, nadwrażliwości na światło słoneczne oraz przekrwienie spojówek i powiek. Często współistnieje również zmniejszone wydzielanie łez, co uniemożliwia noszenie soczewek oraz powoduje nasilenie objawów choroby. Powyższe dolegliwości mogą powodować niewyraźne widzenie oraz wtórne przewlekłe infekcje gronkowcowe. Postać oczna może poprzedzać występowanie objawów skórnych, jednak występuje również niezależnie. Jest trudna do rozpoznania ze względu na jej dość łagodny przebieg.

Etiopatogeneza trądziku różowatego jest złożona i nie do końca poznana. Istnieje jednak kilka charakterystycznych czynników, które mają wpływ na powstawanie choroby. Należą do nich:

Naukowcy coraz częściej przyjmują, że najważniejszą rolę w patogenezie powstawania trądziku różowatego odgrywają zaburzenia naczynioruchowe, czyli nieprawidłowe kurczenie się i rozszerzanie drobnych naczyń krwionośnych skóry. Świadczą o tym etapy występowania rumienia, począwszy od rumienia nietrwałego, przemijającego, poprzez stopniowe wydłużanie się czasu jego utrzymywania, aż do osiągnięcia rumienia trwałego. Dodatkowo rozwijają się teleangiektazje, co potwierdza związek z zaburzeniami naczyniowymi skóry. Udowodniono wzmożony przepływ krwi u chorych na rosacea oraz nasilenie objawów pod wpływem czynników środowiskowych. W skórze chorych znajduje się zwiększona ilość czynników (głównie białek) odpowiedzialnych za tworzenie nowych naczyń krwionośnych oraz limfatycznych skóry.

Najnowsze badania dowodzą, że za powstawanie trądziku różowatego odpowiadać może zaliczany do roztoczy nużeniec ludzki (Demodex folliculorum), a dokładniej żyjące w jego organizmie bakterie Bacillus oleronius. Nużeniec ludzki występuje również na skórze zdrowego człowieka (1-2 osobniki na centymetr kwadratowy skóry), bytując wewnątrz gruczołów łojowych. Jednak ilość tego pasożyta może wzrosnąć nawet 10-krotnie np. na skutek zbyt intensywnej pracy gruczołów łojowych. Prowadzi to do zwiększenia produkcji sebum, które jest pożywką dla nużeńca, oraz zmiany jego składu. Z kolei do nadprodukcji sebum może przyczyniać się stres. W chwili śmierci nużeńca bytujące w nim bakterie wydzielają białka wywołujące reakcję immunologiczną i prowadzące do rozwoju stanu zapalnego. We krwi 80% osób z trądzikiem różowatym wykryto komórki odpornościowe, które bardzo silnie reagują na dwa białka wydzielane przez Bacillus oleronius. Natomiast u osób, u których schorzenie nie występuje, taka reakcja zachodzi tylko w 40% przypadków. Na rynku pojawiają się już preparaty do stosowania miejscowego (dermokosmetyki oraz wyroby medyczne) zawierające substancje niszczące nużeńca lub ograniczające ilość bakterii Bacillus oleronius.

W prawidłowo funkcjonującym organizmie układ immunologiczny skóry wykrywa czynniki infekcyjne, które mogą prowadzić do rozwoju trądziku różowatego i eliminuje je. Jednak w przypadku trądziku różowatego odpowiedź układu immunologicznego na czynniki zewnętrzne jest nieprawidłowa, to znaczy występuje pobudzenie układu immunologicznego w odpowiedzi na czynniki środowiskowe, takie jak np. promieniowanie UV, mikroorganizmy, niska temperatura, urazy chemiczne i fizyczne. Oznacza to, że w organizmie uruchomiona zostaje cała kaskada reakcji mających doprowadzić do eliminacji pseudoszkodliwych czynników, a w konsekwencji powstaje stan zapalny.

Udział bakterii Helicobacter Pylori w rozwoju rosacea jest kontrowersyjny i nie został potwierdzony. Jednak we krwi osób z trądzikiem różowatym wykryto przeciwciała skierowane przeciwko tej bakterii. Zauważono również, że leczenie eliminujące Helicobacter Pylorii powoduje ustępowanie zmian skórnych (grudek i krost).

Promieniowanie UV przyczynia się zarówno do wywoływania trądziku różowatego, jak i zaostrzania objawów choroby. Powoduje rozszerzanie naczyń krwionośnych oraz pobudzenie tworzenia nowych, a w konsekwencji wystąpienie rumienia na skórze i nasilenia objawów choroby. Przyczynia się także do powstawania wolnych rodników tlenowych powodujących powstawanie reakcji zapalnej w skórze.

Udział wolnych rodników (ROS) w powstawaniu rosacea potwierdza ich podwyższone stężenie w skórze z trądzikiem różowatym oraz ustępowanie zmian skórnych pod wpływem leczenia preparatami hamującymi wytwarzanie ROS. Wolne rodniki powodują stan zapalny oraz degradację kolagenu.

Z wywiadów przeprowadzonych z chorymi wynika, że czynnikami zaostrzającymi przebieg choroby są:

• stres,
• nadmierne spożycie alkoholu i ciężkostrawnych potraw,
• zaburzenia gospodarki hormonalnej (choroby tarczycy, zaburzenia miesiączkowania),
• korzystanie z sauny lub kąpiele w basenie z chlorowaną wodą,
• ekspozycje na promieniowanie UV,
• wirus opryszczki,
• stosowanie leków obniżających poziom cholesterolu.

Podsumowując, w samorozpoznaniu trądziku różowatego ogromną rolę odgrywa obserwacja reakcji skóry na stres, czynniki zewnętrzne, ostre potrawy. Ponieważ wystąpienie postaci grudkowo-krostkowej na wiele lat jest poprzedzone nadreaktywnością naczyń krwionośnych skóry oraz występowaniem rumienia, warto w tym czasie zadbać o właściwą pielęgnację, mając na uwadze ochronę przed promieniowaniem UV, używanie łagodnych produktów do demakijażu i mycia skóry twarzy, stosowanie kremów zawierających antyoksydanty, substancje uszczelniające naczynia krwionośne oraz niwelujące stan zapalny.

Oczyszczanie za pomocą łagodnych substancji myjących

Ochrona przed promieniowaniem UV i działanie antyoksydacyjne

Łagodzenie, niwelowanie stanu zapalnego oraz uszczelnianie naczyń krwionośnych