Krem z SPF dla dzieci, czyli fotoprotekcja od kołyski

Naukowych szacują że w trakcie całego życia, około 50% (niektóre artykuły mówią nawet o 80%) całkowitego czasu ekspozycji na promieniowanie UV przypada na pierwsze 18 lat, a więc okres dzieciństwa i wieku nastoletniego. Inne dane wskazują, że poparzenia słoneczne w dzieciństwie zwiększają ryzyko rozwoju czerniaka skóry w wieku dorosłym nawet o 40%.

Tymczasem, jak donoszą badania, mimo corocznych kampanii edukacyjnych przypominających o zgubnych następstwach wystawiania skóry pozbawionej ochrony na wpływ słońca, stosowanie filtrów wciąż nie jest nawykiem. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały że tylko 61,8% dzieci przed 12 r. ż. kiedykolwiek stosowało krem z filtrem. Inne badania z kolei wskazują że tylko 62% dzieci w wieku 5-10 lat regularnie stosuje kremy z filtrem.

Nie chcemy straszyć, ale uświadamiać, dlatego przypominamy że skutkiem kąpieli słonecznych bez stosowania ochrony są: nowotwory skóry (czerniak złośliwy, rak podstawnokomórkowy, rak kolczystonabłonkowy), fotodermatozy, reakcje fotouczulające, choroby oczu, rumień, oparzenia słoneczne, nadprodukcja wolnych rodników tlenowych, przebarwienia skóry, fotostarzenie się skóry.

Czym skóra dziecka różni się od skóry osoby dorosłej?

- Naskórek oraz płaszcz hydrolipidowy są cieńsze, co skutkuje większym przenikaniem substancji ze środowiska zewnętrznego do wnętrza organizmu, również głębszą penetracją promieniowania słonecznego w głąb skóry.
- Warstwa rogowa, ziarnista i kolczysta (warstwy naskórka) są słabo rozwinięte, połączenia miedzy naskórkiem, a skórą właściwą są słabsze.
- Komórki naskórka, zwłaszcza warstwy rogowej i kolczystej mają luźniejszy układ, co powoduje częstsze odczyny pęcherzowe w trakcie przebiegu oparzeń słonecznych.
- Skóra dziecka ma cieńszą warstwę podskórną, przez co jest bardziej narażona na uszkodzenia mechaniczne.
- Gruczoły potowe są mniej aktywne, przez co mechanizm termoregulacji zostaje zaburzony, a organizm narażony jest na przegrzanie.
- Gruczoły łojowe wydzielają mniej sebum, w związku z tym skóra narażona jest na przesuszenie i podrażnienia.
- pH skóry niemowląt  ma odczyn zasadowy (6,2-7,5) co zwiększa ryzyko rozwoju mikroorganizmów.
- Skóra niemowląt i dzieci charakteryzuje się dużą nadreaktywnością na wpływ czynników zewnętrznych (zanieczyszczenia powietrza, stosowane kosmetyki, chlorowana woda, różnice temperatur, promieniowanie UV).
- Cechą skóry dzieci jest zmniejszona ilość melanocytów i melaniny, wyjątkowa fotowrażliwość, a co za tym idzie wysokie ryzyko poparzeń słonecznych. Produkcja melaniny rozpoczyna się około 20-24 tygodnia życia płodowego, jednak zasób barwnika skóry, z jakim noworodek przychodzi na świat jest niewystarczający by dostatecznie chronić skórę przed wpływem promieniowania UV. Noworodki wykształcają zdolność pigmentacji naskórka około 30.-45. dnia życia.
- Naczynia krwionośne w skórze dziecka są liczne i rozszerzone, przez co odczyn rumieniowy występuje szybciej i jest bardziej intensywny niż u osoby dorosłej.

Odpowiedź skóry na dawkę promieniowania UV zależna jest od wielu czynników, m.in.: czasu ekspozycji, szerokości geograficznej, wieku, stanu zdrowia, osobniczych reakcji na wpływ UV oraz typu skóry. W 1988 r. Dr Thomas Fitzpatrick z Harvard Medical School opracował sześciostopniową klasyfikację typów skóry w zależności od reakcji na wpływ UV. Klasyfikacja rozpoczyna się od fototypu I – skóra biała, która nigdy się nie opala i zawsze w kontakcie ze światłem dochodzi do oparzenia, poprzez fototyp III, który obejmuje osoby o skórze białej/jasnobrązowej, opalenizna pojawia się zawsze, czasami występują oparzenia, po fototyp VI obejmujący skórę czarną, na której opalenizna pojawia się zawsze i nigdy nie obserwujemy oparzeń. Skóra dzieci traktowana jest jako fototyp I.

Reakcje skóry na wpływ promieniowania słonecznego dzielimy na natychmiastowe (oparzenia, rumień, fotoalergie, odczyny fototoksyczne, udar słoneczny) oraz opóźnione (stany przednowotworowe, nowotwory skóry, fotostarzenie się skóry). Oparzenia słoneczne są skutkiem wielokrotnie przekroczonej minimalnej dawki rumieniowej. Rumień pojawia się około 4 do 6 godzin od ekspozycji skóry na wpływ UV, stopniowo nasilając się w czasie. Towarzyszy mu reakcja zapalna będąca skutkiem uwolnienia z uszkodzonych keratynocytów cytokin prozapalnych. Te z kolei powodują nadmierne wytwarzanie białek fazy ostrej (białko C-reaktywne) wywołujących objawy ogólnoustrojowe. Razem z odczynem rumieniowym pojawiają się świąd, bolesność, pieczenie.

Gdy do organizmu dociera zbyt duża dawka promieniowania, a jednocześnie oddawanie ciepła z organizmu jest utrudnione, może dojść do udaru cieplnego. Do objawów udaru zalicza się gorączkę, zaczerwienienie, wymioty, niekiedy reakcje neurologiczne i utratę przytomności.

Oparzenia słoneczne w wieku dziecięcym znacznie zwiększają prawdopodobieństwo czerniaka i innych nowotworów skóry. Nawet niewielkie dawki promieniowania mogą zaostrzać objawy chorób takich jak: osutki świetlne, pokrzywka świetlna. Promieniowanie UV przyczynia się do rozwoju rogowacenia posłonecznego.

Dbając o zdrowie dzieci należy przestrzegać zasad fotoprotekcji oraz każdorazowo przed zabawą czy spacerem na słońcu aplikować kremy z filtrami UV. Faktor SPF wskazany na opakowaniu kremu jest ilorazem minimalnej dawki promieniowania wywołującej rumień na skórze niechronionej do minimalnej dawki promieniowania powodującej rumień na skórze chronionej preparatem z filtrami. Pamiętać jednak należy że wartość SPF 30 nie oznacza, że skórę potraktowaną kosmetykiem można wystawiać na wpływ promieniowania słonecznego 30-krotnie dłużej niż skórę niechronioną, a tyle że dawka promieniowania wywołująca rumień na skórze na której zastosowano kosmetyk z filtrami UV może być 30-krotnie wyższa niż dawka skutkująca reakcją rumieniową na skórze niechronionej. Maksymalny współczynnik SPF jaki może być deklarowany na opakowaniach kosmetyków w Unii Europejskiej wynosi 50+. Wskaźnik SPF odnosi się do ochrony przed promieniowaniem UVB, w przypadku UVA miarą skuteczności dermokosmetyków ochronnych jest współczynnik trwałej pigmentacji PPD. Jest to stosunek dawki promieniowania UVA wywołującej reakcję na skórze chronionej do ilości dawki skutkującej reakcją na skórze niechronionej.

Kremy z filtrami mineralnymi jak BEZPIECZNY KREM OCHRONNY SPF 50+ polecane są od pierwszego dnia życia, po dermokosmetyki oparte na mieszaninie filtrów mineralnych i chemicznych możemy sięgać od siódmego miesiąca życia. Wybierając krem z filtrem dla dziecka warto zwrócić uwagę na jego lekką konsystencję i brak efektu bielenia. Dzięki temu aplikacja kremu będzie prostsza, szybsza i nie będzie wymagała nadmiernego pocierania delikatnej skóry. Filtry mineralne rekomendowane są zwłaszcza w przypadku skóry wrażliwej i atopowej.

Filtr UV to związek chemiczny zdolny do pochłaniania, odbijania lub rozpraszania promieniowania słonecznego. Jego skuteczność i bezpieczeństwo stosowania zostały udowodnione w badaniach, a organem opiniującym jest Komitet SCCS. Wszystkie filtry dopuszczone do stosowania w Załączniku VI Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 1223/2009 przeszły rygorystyczną ocenę toksykologiczną i są bezpieczne dla zdrowia. Wspomniany załącznik dopuszcza stosowanie 31 substancji, z czego dwa – dwutlenek tytanu i tlenek cynku – są filtrami mineralnymi. Technolodzy opracowujący receptury mają do dyspozycji 13 filtrów chroniących przed zakresem promieniowania UV B, 3 chroniące przed UV A i 13 filtrów szerokopasmowych wykazujących aktywność w zakresie UV A jak i UV B. Ochrona przed słońcem powinna obejmować cały zakres długości fali świetlnej, dlatego też w recepturach łączy się kilka filtrów działających w różnych zakresach fal.

Mechanizm działania filtrów chemicznych polega na absorpcji (pochłanianiu) promieniowania UV przez skoniugowane wiązania podwójne obecne w ich cząsteczkach. Związana w ten sposób energia jest ponownie uwalniana w postaci ciepła. Filtry mineralne (fizyczne) tworzą na powierzchni skóry swego rodzaju warstwę ekranującą, odbijającą padające fotony światła.

Kosmetyki z filtrami UV zarówno dla dzieci jak i dla dorosłych powinny być wodoodporne. Wodoodporność określana jest poprzez zbadanie SPF przed i po 2-krotnej, 20-minutowej kąpieli wodnej. Preparat wodoodporny to taki, który uzyskał w badaniu co najmniej 50% wartości SPF określonej przed kontaktem z wodą.

Amerykańska Agencja Pediatrów przygotowała wytyczne, jakimi powinni kierować się rodzice by zapewnić dzieciom skuteczną ochronę przed zgubnym wpływem promieniowania UV.

Przed ukończeniem 6. miesiąca życie nie zaleca się bezpośredniej ekspozycji dzieci na wpływ UV, po skończeniu 6 m. ż. powinno się unikać wystawiania dziecka na słońce i stosować na całą powierzchnię skóry preparaty ochronne z minimum SPF 30.

Krem powinien być nakładany w ilości 2 mg/cm² powierzchni ciała, ważne by aplikować je również na małżowiny uszne, kark, grzbiety rąk i stóp. By uzmysłowić sobie jaka to ilość - 2 mg/cm² - opracowano tzw. zasadę dłoni i zasadę łyżeczki. Zasada łyżeczki mówi, że jedna łyżeczka od herbaty preparatu z filtrem UV powinna być aplikowana na skórę twarzy, głowy i szyi, jedna na każde ramię i przedramię, 2 łyżeczki na obie strony tułowia, 2 łyżeczki na każdą nogę. Zasada dłoni obrazuje, że ilość produktu jaką jednorazowo powinno się aplikować na całą skórę jest ilością jaka zmieści się w dłoni. Nakładając zbyt małe ilości kosmetyków uzyskujemy na powierzchni skóry niższy SPF niż deklaruje opakowanie produktu. Bardzo ważna jest również ponowna aplikacja kosmetyku co około 2 godziny.

Co poza tym? Przypominamy pozostałe reguły skutecznej ochrony przed UV:

- należy unikać ekspozycji skóry na promieniowanie UV w godzinach 10-16,
- przebywając na słońcu należy stosować przewiewną odzież ochronną, nakrycie głowy i okulary przeciwsłoneczne, pić odpowiednią ilość wody – co najmniej 1,5 litra dziennie,
- filtry należy nakładać na skórę około 20 minut przed wyjściem na słońce i powtarzać aplikację co około dwie godziny,
- bardzo ważne jest stosowanie filtrów w odpowiednich ilościach.

A co jeśli chodzi o syntezę witaminy D? Odpowiadając na to pytanie zacytuję publikację: Fotoprotekcja. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 2: Stosowanie preparatów zawierających filtry UV: „Teoretycznie aplikacja kremu z filtrami w ilości 2 mg/cm² może hamować syntezę witaminy D, ale dane kliniczne wyraźnie temu zaprzeczają. W badaniach klinicznych wykazano, że nawet długoterminowe stosowanie filtrów fotoochronnych nie wpływa negatywnie na syntezę witaminy D, nie sprzyja rozwojowi osteoporozy ani wtórnej nadczynności przytarczyc”.

Na zakończenie powtórzę raz jeszcze: ochrona skóry przed szkodliwym działaniem promieniowania słonecznego jest podstawowym działaniem zapobiegającym czerniakowi skóry. Stosując u dzieci dermokosmetyki ochronne z filtrami UV od najmłodszych lat, zmniejszamy ryzyko choroby i uczymy dobrych nawyków. Promieniowanie słoneczne jest do życia niezbędne, należy jednak korzystać z niego kierując się rozsądkiem.

LITERATURA

1. Narbutt J., Wolska H., Kaszuba A., Langner A., Lesiak A., Maj J., Placek W., Reich A., Rudnicka L., Zegarska B.: Photoprotection. Recommendations of the Polish Dermatological Society. Part 1: Ultraviolet radiation and sunscreen. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 19-29.
2. Narbutt J., Wolska H., Kaszuba A., Langner A., Lesiak A., Maj J., Placek W., Reich A., Rudnicka L., Zegarska B.: Photoprotection. Recommendations of the Polish Dermatological Society. Part 2: Sunscreen use. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 30-40.
3. Narbutt J., Lesiak A., Krzyścin J., Rajewska-Więch B.: Scenario for adequate cutaneous vitamin D₃synthesis due to solar radiation in Poland for people with phototype II and III. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2016, 103, 457-464.
4. Berneburg M., Surber C.: Ochrona przeciwsłoneczna dzieci. Dermatologia po dyplomie, 2010, (1) 4, 45-52.
5. Kania J., Kabiesz A., Pawłowska-Góral K.: Ochrona przeciwsłoneczna dzieci (cz. I), Gazeta Farmaceutyczna, 2010, 7, 38-39.
6. Kania J., Kabiesz A., Pawłowska-Góral K.: Ochrona przeciwsłoneczna dzieci – skutki uboczne promieniowania (cz. II), Gazeta Farmaceutyczna 2010, 8, 30-31.
7. Serafin M., Rosińska-Borkowska D.: Wpływ promieniowania słonecznego na skórę dzieci i sposoby ochrony przed jego szkodliwym działaniem, Nowa Pediatria, 2002, 1, 26-30.
8. https://wirtualnekosmetyki.pl/-raporty-tematyczne/produkty-ochrony-slonecznej-%E2%80%93-wszystko,-co-powinnismy-o-nich-wiedziec-w-2020-r.