O słońcu nigdy za wiele...

Zacznijmy od PLUSÓW:

• Promieniowanie słoneczne jest nam do życia niezbędne. Dzięki słońcu rośliny mogą przeprowadzać proces fotosyntezy, a my ludzie otrzymywać tlen.
• Słońce zwiększa wydolność psycho-fizyczną organizmu, pomaga odpocząć i zregenerować organizm, poprawia samopoczucie, pozwala uniknąć depresji.
• Słońce jest niezbędne do wytwarzania w organizmie witaminy Dbardzo ważnej z punktu widzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej. Witamina D zabezpiecza dzieci przed rozwojem krzywicy, osoby starsze przed osteoporozą. Istnieją teorie wskazujące iż osoby unikających słońca częściej chorują na osteoporozę, cierpią na bóle mięśniowe i stawowe.
• Pozytywnym efektem ekspozycji skóry na promieniowanie UVB jest również zwiększenie odporności skóry w zakresie możliwości przyjmowania kolejnych dawek UV. Efekt ten jest możliwy dzięki uaktywnieniu produkcji melaniny – barwnika skóry, a jednocześnie naturalnego filtra przeciwsłonecznego. Melanina wykazuje również inne korzystne właściwości: jest przeciwutleniaczem i hamuje aktywność drobnoustrojów bytujących na powierzchni skóry.

Tyle jeśli chodzi o aspekty pozytywne, przypomnieć teraz należy o MINUSACH promieniowania UV:

• Promieniowanie słoneczne (dawkowane w nadmiarze i bez ochrony) może powodować rumień skórny (oparzenie słoneczne).
• Promieniowanie UV przyczynia się do rozwoju czerniaka skóry.
• Promieniowanie UV może uszkadzać wzrok, dlatego przebywając na słońcu należy chronić oczy dobrej jakości okularami z ochronną powłoką anty-UV.
• Promieniowanie UV może przyczyniać się do rozwoju zapalenia spojówek, uszkodzenia soczewki i siatkówki, przyspieszać rozwój zaćmy.
• Pozbawione umiaru i kontroli korzystanie z promieniowanie UV może wywoływać udar cieplny.Pamiętajmy by wylegując się na słońcu należy pić dużo wody.
• Promieniowanie UV przy jednoczesnym stosowaniu pewnych leków czy ziół, może wywoływać fotoalergie.
• Promieniowanie UV przyspiesza powstawanie zmarszczek, uszkadza włókna kolagenu i elastyny, generuje nadmiar wolnych rodników (również wymieniany jako jedna z przyczyn przedwczesnego starzenia się skóry).
  

Z uwagi na wymienione ryzyka, wystawiając skórę na wpływ promieniowania słonecznego należy zachować zdrowy rozsądek, ostrożność i stosować dermokosmetyki z filtrami UV A i UV B.

Rodzaje promieniowania słonecznego

Światło słoneczne docierające do powierzchni Ziemi dzieli się na trzy zakresy o różnej energii i odpowiadającej jej długością fali (nm): promieniowanie ultrafioletowe, podczerwone i zakres widzialny.

Promieniowanie UV, charakteryzujące się największą energią i długością fali 200 – 400 nm dzielimy na trzy zakresy UV A (320 – 400 nm), UV B (280 – 320 nm) i UV C (200 – 280 nm, blokowane przez atmosferę). Promieniowanie UV stanowi tylko 5 % promieniowania docierającego do powierzchni Ziemi.

Światło widzialne (VIS) opisywane długością fali 400 – 700 nm, stanowi około 50% światła emitowanego przez słońce. Istotnym z punktu widzenia kosmetologii zakresem światła widzialnego jest wysokoenergetyczne światło niebieskie (HEV), o którym opowiem dalej.

Promieniowanie podczerwone IR o długości fali 760 – 1440 nm, dzieli się na pasma IR-A (bliska podczerwień), IR-B oraz IR-C (daleka podczerwień). Około 45 – 55% promieniowania jakie dociera do Ziemi to właśnie promieniowanie podczerwone.

By chronić skórę przed szkodliwymi następstwami ekspozycji na słońce (wspomniane już rumień, oparzenia słoneczne, fotostarzenie, rozwój nowotworów) należy stosować kosmetyki z filtrami UV.

Filtry UV

Filtry chemiczne stosowane w kosmetykach dzielimy na mineralne i chemiczne, podstawą podziału jest różnica w mechanizmie działania. Filtry chemiczne (organiczne) absorbują fotony  promieniowania UV i zamieniają pochłoniętą energię świetlna w energię cieplną. Filtry fizyczne (mineralne, nieorganiczne) odbijają i rozpraszają fotony UV.

Skąd wiemy na ile zastosowane w składzie dermokosmetyku filtry UV są skuteczne? Miarą skuteczności działania kosmetyków są wskaźniki ochrony przeciwsłonecznej: współczynnik SPF - w zakresie UV B i wskaźniki PPD, IPD, PFA w odniesieniu do promieniowania UV A.

Współczynnik SPF określany jest na podstawie normy EN_ISO-24444:2011. Badanie przebiega w warunkach in vivo i polega na zaaplikowaniu preparatu na powierzchnię skóry pleców probanta w ilości 2 mg/cm² powierzchni skóry, a następnie poddawaniu skóry stopniowo zwiększanym dawkom promieniowania UV B emitowanego przez lampę ksenonową. W celu ustalenia wartości SPF określa się czas po jakim pojawia się rumień na skórze chronionej, i niechronionej badanym produktem.

W powszechnym rozumieniu pokutuje przekonanie, że gdy kupujemy preparat oznakowany na opakowaniu wartością SPF 30, to po jego zaaplikowaniu na skórę możemy przebywać na słońcu 30-krotnie dłużej. To nie do końca prawda. Współczynnik  SPF 30 określa iż dawka promieniowania wywołująca rumień po aplikacji kosmetyku może być 30-krotnie wyższa niż ilość promieniowania powodująca powstanie rumienia na skórze niechronionej. Nie jest to jednoznaczne z 30-krotnie dłuższym czasem przebywania na słońcu bez ryzyka oparzenia! Produkt naniesiony na skórę ściera się pod wpływem działania piasku, wody morskiej, potu, ręcznika, stąd też niezbędna jest jego ponowna aplikacja nie rzadziej niż co dwie godziny.

Jak nakładać krem z filtrem? Ważne jest również by nakładać 2 mg/cm² skóry, czyli około 30 ml (ilość kremu jaka mieści się w dłoni) jednorazowo na powierzchnię ciała. Prawidłowa i regularnie powtarzana aplikacja dermokosmetyku jest kluczem czynnikiem skutecznej ochrony skóry przed wpływem promieniowania UV.

Stopień ochrony przed wpływem promieniowania UV A określany jest za pomocą parametru PPD. Współczynnik trwałej pigmentacji PPD jest stosunkiem dawki promieniowania UV A wywołującej reakcję na skórze chronionej kosmetykiem do dawki skutkującej reakcją na skórze niechronionej, a pomiaru dokonuje się po upływie 2 – 24 godzin od zakończenia ekspozycji na promieniowanie UV A.

Powyższy wykład dotyczący filtrów przeciwsłonecznych i konieczności ochrony skóry dotyczy nie tylko wakacji, urlopu i plażowania. Skórę należy chronić przez cały rok. Dlaczego?

Promieniowanie UV B przyczyniające się do powstawania opalenizny, wywołuje rumień, oparzenia słoneczne, obniżenie funkcji immunologicznych organizmu (immunosupresję), zmiany przednowotworowe i nowotwory skóry. Promieniowanie UV B wykazuje największą intensywność w miesiącach wiosennych i letnich, w godzinach 11-15, jest zatrzymywane przez szyby okienne i samochodowe. Intensywność promieniowania UV B jest zależna od szerokości geograficznej, wysokości nad poziomem morza, stopnia zachmurzenia.

Co innego w przypadku promieniowania UV A. Promieniowanie UV A odpowiedzialne głównie za fotostarzenie przenika do głębszych warstw skóry niż UV B, dociera do warstwy skóry właściwej. Jest przepuszczane przez szyby, jego natężenie charakteryzuje się jednakową intensywnością przez cały rok. Wiesz teraz dlaczego krem do twarzy z filtrem powinien towarzyszyć Ci cały rok.

Warto pamiętać, że ochrona przeciwsłoneczna jest nam również niezbędna przy zabiegach kosmetycznych i dermatologicznych, powodujących m.in. głębokie i średnio-głębokie złuszczanie naskórka, zabiegach wybielających, zabiegach laserowych i wielu innych.

Ochrona skóry przed wpływem promieniowania UV A i UV B to nie wszystko. Od kilku sezonów dermokosmetyki oferują również ochronę przed wpływem promieniowanie podczerwonego IR i wysokoenergetycznego światła niebieskiego HEV. Dlaczego jest to takie ważne?

Promieniowanie podczerwone, dzieli się na trzy pasma: IR-A (podczerwień bliska), IR-B i IR-C (podczerwień daleka). Obejmuje ono 56% całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni Ziemi. Promieniowanie podczerwone wnika do skóry głębiej niż promieniowanie UV, około 50% promieniowania IR-A dociera do skóry właściwej, a 10% do tkanki podskórnej.

Promieniowanie IR nasila uszkodzenia skóry powodowane przez UV. Promieniowania IR-A generuje w skórze 25% ilości wolnych rodników generowanych przez UV.

Wysokoenergetyczne światło niebieskie (HEV) obejmujące zakres fal o długości 400-500 nm, sąsiaduje z długofalowym promieniowaniem UV A i wywołuje podobne jak UV A procesy wolnorodnikowe przyspieszające starzenie się skóry. Promieniowanie HEV generuje podobną ilość wolnych rodników jak połączone promieniowanie UV A i UV B. Wolne rodniki tlenowe sieja spustoszenie w całym organizmie, w skórze przyczyniają się do m.in. degradacji lipidów, protein, aktywacji metaloproteinaz. Światło niebieskie skraca żywotność i proliferację fibroblastów, może wywoływać uszkodzenia DNA, powstawanie przebarwień i przedwczesne starzenie się skóry. Źródłem światła HEV jest nie tylko słońce ale też ekrany laptopów, smartfonów i tabletów, nad którymi pochylamy się kilkanaście godzin na dobę. Zwłaszcza teraz, w dobie pandemii, gdy życie zawodowe i towarzyskie niemal w całości przeniosło się do światła wirtualnego warto zwrócić uwagę na ochronę skóry przed szkodliwymi następstwami działania promieniowania HEV. Wybierajmy kremy do twarzy z filtrem UV A , UV B ale też HEV i IR.

Kilka akapitów wyżej wspomniane zostało ze promieniowanie słoneczne przyczynia się do przedwczesnego starzenia się skóry. Za efekt ten odpowiedzialne jest głównie promieniowanie UV A. Mianem fotostarzenia (photoaging) określa się zespół cech skóry powstałych w następstwie nadmiernej, pozbawionej ochrony ekspozycji skóry na promieniowanie słoneczne.

Do cechy tych zaliczamy:

- plamy soczewicowate i przebarwienia,
- rogowacenie posłoneczne,
- elastoza skóry – nagromadzenie w skórze zdeformowanych, nieprawidłowo zbudowanych włókien elastyny,
- suchość i szorstkość naskórka,
- teleangiektazje,
- przerost gruczołów łojowych,
- wiotkość, brak sprężystości skóry.

Jak widzisz, filtr do opalania to sprzymierzeniec młodej skóry.

Przebarwienia

Promieniowanie słoneczne jest istotnym czynnikiem powstawania przebarwień. Receptory zlokalizowane na powierzchni melanocytów (komórek barwnikowych skóry) ulegają pod wpływem promieniowania UV pobudzeniu. Następstwem pobudzenia melanocytów jest uruchomienie kaskady reakcji prowadzących do powstawania melaniny. Promieniowanie UV B aktywuje receptor melanokortyny MCR1 i zwiększa aktywność tyrozynazy – kluczowego w procesie melanogenezy enzymu. Promieniowania UV A przyspiesza oksydację melaniny, stymuluje proces melonegenezy, powodując tym samym natychmiastową pigmentację naskórka. Nadmiar melaniny i jej nierównomierne rozłożenie w komórkach naskórka powodują powstawanie plam o ciemniejszym kolorycie o nieregularnym kształcie czyli przebarwień skórnych.

Trądzik różowaty

Słońce nie jest również sprzymierzeńcem skóry naczyniowej i z trądzikiem różowatym. Szacuje się że u 20-30% pacjentów zmiany naczyniowe pojawiają się właśnie pod wpływem działania promieniowania UV.

Promieniowanie słoneczne wywołuje i zaostrza przebieg trądziku różowatego. Pod wpływem promieniowania słonecznego dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych widocznego w postaci rumienia. Promieniowanie UV przyczynia się również do nasilonego uwalniania wolnych rodników tlenowych i metaloproteinaz - enzymów odpowiedzialnych za degradację włókien kolagenu i elastyny. Metaloproteinazy wnikają z naskórka do głębszych warstw skóry na naświetlanym obszarze i niszczą macierz zewnątrzkomórkową skóry i naczyń krwionośnych. Produkty degradacji wywołują następnie reakcje zapalne.

Co więcej, w efekcie działania promieniowania UV dochodzi do uwalniania w naskórku czynników proangiogennych, m.in.: VEGF, bFGF (zasadowy czynnik wzrostu fibroblastów). Nasilona angiogeneza (proces powstawania nowych naczyń krwionośnych) jest jednym z czynników rozwoju trądziku różowatego.

W patogenezie trądziku różowatego istotną rolę odgrywa również promieniowanie IR, generujące nadmiar wolnych rodników, nasilające ekspresję metaloproteinaz, sprzyjające angiogenezie. Filtr UV do twarzy to ważny element przeciwdziałania pogłębianiu się objawów cery naczyniowej i rozwoju trądziku różowatego.

Skóra wrażliwa

Charakterystyczna cechą a zarazem przyczyną wszystkich nieprzyjemnych objawów cery wrażliwej jest upośledzenie funkcji barierowych naskórka. Uszkodzona bariera naskórkowa ułatwia przenikanie w głąb skóry czynników drażniących, alergenów, mikroorganizmów jak i promieniowania słonecznego. Skóra wrażliwa może reagować nietolerancją na promieniowanie UV przyjmującą postać reakcji alergicznych, poparzeń słonecznych, zmian pigmentacyjnych. Skóra wrażliwa, podobnie jak skóra o niskim fototypie Fitzpatricka czy skóra osób z grupy podwyższonego ryzyka powstawania zmian skórnych potrzebuje szczególnej ochrony. Taką zapewnia wyrób medyczny Medic Protection SPF 100+. Chroni skórę przed rumieniem, poparzeniami, fotostarzeniem, niweluje dyskomfort skóry, dzięki olejowi Canola i ekstraktowi z algi przywraca skórze właściwe nawilżenie i natłuszczenie.

Na portalach związanych ze zdrowiem i urodą można spotkać opinię że o ryzyko rozwoju czerniaka, lub jego brak zadbali, lub nie nasi rodzice zabierając nas latem na podwórko. Również literatura naukowa pochyla się nad tym problemem. Naukowych szacują że w trakcie całego życia, około 50% (niektóre artykuły mówią nawet o 80%) całkowitego czasu kontaktu skóry z promieniowaniem słonecznym przypada na czas dzieciństwa i wieku nastoletniego. Istnieją również prace wskazujące iż poparzenia słoneczne w dzieciństwie zwiększają ryzyko rozwoju czerniaka skóry w wieku dorosłym nawet o 40%.

Ochrona skóry dzieci jest szczególnie istotna. Dzieci do 6 m. ż. w zasadzie nie powinny być wystawiane na bezpośredni wpływ promieniowania słonecznego. Po upływie 6 m. ż. przy ekspozycji na słońce skóra dziecka powinna być chroniona kremem z filtrem min SPF 30.

Kremy z filtrami mineralnymi polecane są od pierwszego dnia życia, po dermokosmetyki oparte na mieszaninie filtrów mineralnych i chemicznych możemy sięgać od siódmego miesiąca życia.

Dzieci nie przepadają za smarowaniem skóry, tym bardziej trudno im wytłumaczyć zasadność tej czynności, dlatego też dla szybkiego, wygodnego i skutecznego zabezpieczenia skóry dziecka polecamy stosowanie filtrów aplikowanych w postaci pianki jak  Emulsja ochronna SPF 50+ dla niemowląt i dzieci Spray z multipozycyjną aplikacją 360^o.

Czy stosując kosmetyki z wysokim filtrem SPF mogę uzyskać intensywna opaleniznę?

Wszystko zależy od fototypu skóry. Osoby o ciemnym fototypie stosując kosmetyki z SPF 50 lub 50+ nie zaobserwują wyraźniej zmiany koloru skóry. Osoby o ciemniejszej karnacji, a wiec wyższym stężeniu melaniny w skórze mogą wybierać kosmetyki z niższym SPF, aczkolwiek tym bardziej ważne jest wówczas ich częste ponowne nakładanie. Osoby o jaśniejszym fototypie skóry (0, I, II) zdecydowanie powinny wybierać dermokosmetyki z wysokim SPF 50 i 50+. To pozwoli unikną poparzeń słonecznych.

Stosowanie dermokosmetyków o wysokim SPF nie wyklucza możliwości uzyskania opalenizny. Opalenizna pojawia się po prostu wolniej. Dla zdrowia skóry warto przystać na wolniejszy, stopniowy proces brązowienia skóry.

Czy powinnam stosować krem do twarzy z SPF w pochmurne dni?

Zdecydowanie tak. Promieniowanie UV, zwłaszcza UV A odpowiedzialne za fotostarzenie i elastozę posłoneczną przenika przez chmury.

Czy stosowanie kremu do opalania do twarzy z wysokim filtrem UV uniemożliwia wytwarzanie w organizmie witaminy D?

W odpowiedzi na to często padające w ostatnich latach pytanie zacytuje publikację przygotowana przez Polskie Towarzystwo Dermatologiczne: „Teoretycznie aplikacja kremu z filtrami w ilości 2 mg/cm² może hamować syntezę witaminy D, ale dane kliniczne wyraźnie temu zaprzeczają. W badaniach klinicznych wykazano, że nawet długoterminowe stosowanie filtrów fotoochronnych nie wpływa negatywnie na syntezę witaminy D, nie sprzyja rozwojowi osteoporozy ani wtórnej nadczynności przytarczyc”.

Stanisz B.: Ochrona skóry przed negatywnymi skutkami promieniowania UV A. Farm Pol, 2009, 65(5): 363-368
Węgłowska J., Milewska A.: Pozytywne i negatywne skutki promieniowania słonecznego. Postępy kosmetologii 2011, 2, vol. 2, 93-97
Narbutt J., Wolska H., Kaszuba A., Langner A., Lesiak A., Maj J., Placek W., Reich A., Rudnicka L., Zegarska B.: Photoprotection. Recommendations of the Polish Dermatological Society. Part 1: Ultraviolet radiation and sunscreen. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 19-29. DOI: https://doi.org/10.5114/dr.2018.74163.
Narbutt J., Wolska H., Kaszuba A., Langner A., Lesiak A., Maj J., Placek W., Reich A., Rudnicka L., Zegarska B.: Photoprotection. Recommendations of the Polish Dermatological Society. Part 2: Sunscreen use. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 30-40. DOI: https://doi.org/10.5114/dr.2018.74164.
Kołaczek A.: Gotowi na plażę? Kwartalnik Biotechnologia.pl, 2018, 2
Kołaczek A.: Ochrona skóry przed blue light. Chemia i Biznes. Rynek Kosmetyczny i Chemii Gospodarczej, 2018, 4
http://www.uwagaslonce.pl/pl/faq/